Jaarboek Taal 2008. De redder in nood?

In de Woordenaar van april 2007 deelde Henk Jongepier mee dat de Overkoepelende Taalcommissie (OTC) besloten had om voor de SWL 2009 ook woorden op te nemen uit de Jaarboeken Taal die Van Dale sinds kort uitgeeft. In deze werken worden jaarlijks 3650 woorden opgenomen, die hetzij in de loop van dat jaar de kop opgestoken hebben, hetzij reeds langer gangbaar zijn doch ontbreken in de laatste editie van de elektronische Van Dale, maar die wel in aanmerking komen voor opname in de volgende editie. Bovendien mocht de OTC voor het Taalboek 2008 zelf duizend ontbrekende woorden aanleveren, waarvan de redactie van Van Dale er minstens vijfhonderd zou selecteren en opnemen.

Ondertussen is Taalboek 2008 gepubliceerd. Dit feit kwam uiteraard aan bod op televisie en in de geschreven media. “Nieuwe woorden, of woorden met nieuwe betekenissen die in 2007 in het Nederlands zijn opgedoken, en dus nog niet in de grote Van Dale staan”, zegt Van Dale-redacteur Theo de Boer over het Jaarboek Taal 2008. Of de woorden in dat jaarboek ooit de ‘dikke’ Van Dale halen, hangt af van hoe taai ze zich in de volgende jaren in onze taal nestelen. Vorig jaar bracht Van Dale voor het eerst zo’n update uit, want “de grote Van Dale verschijnt maar om de zoveel jaar”. In tussentijd verandert er heel wat in de wereld, en daar zijn dan nieuwe woorden voor nodig. “De taal weerspiegelt nu eenmaal de werkelijkheid”, zegt De Boer. “We hebben in Nederland een nieuwe regering, die nieuwe initiatieven neemt. Dat leidt tot heel wat neologismen, zoals krachtwijk (een achterstandswijk waarvan de economische ontwikkeling door de overheid wordt gestimuleerd). Veel van die woorden worden echter geassocieerd met één bepaalde minister, en zullen een ministerwissel wellicht niet overleven”, volgens De Boer. “Als zo’n woord zich niet heeft weten te handhaven, komt het niet in het volgende Groot Woordenboek der Nederlandse Taal. Een groot deel van de woorden is voor Vlamingen wellicht minder relevant, wegens louter op de situatie in Nederland van toepassing. Toch staan er ook typisch Vlaamse woorden als balsemazijn, basisallocatie, brooddoos en bruiswater in het Jaarboek.

Slurptaks is ook een van de nieuwe woorden. Een paar andere: comadrinken, klimaatalarm, gorisme, pradaislam, bomenridder, risicohypotheek en thuismobieltje. Opvallend is het groot aantal samenstellingen met klimaat (bijna zestig), maar ook woorden uit de klimaat-sfeer als natschade, hitteverlet en zeespiegelvluchteling. De klimaatkanarie verwijst naar de kanarie die mijnwerkers vroeger meenamen in de mijn om mijngas te detecteren. Enkele andere voorbeelden van samenstellingen met klimaat:

• Klimaatbubbel (overspannen aandacht voor het klimaat en voor de veronderstelde klimaatverandering)
• Klimaatkanarie (dier waarvan het naderende verdwijnen of uitsterven duidt op klimaatverandering)
• Klimaatleugen (ontkenning van klimaatverandering)

Er zijn ook ruim 150 woorden opgenomen die alles te maken hebben met computers en internet. Enkele voorbeelden: bluetooth, chatbot, computerpoppetje, cybervaluta, gamegeweld, hyven, internetcowboy, netnanny, noob, plaatjesspam, twitteren, spambom, spamstorm en spamtsunami.

Na lezing van wat er in de pers verscheen, ben ik benieuwd naar de bevindingen van de OTC. Zijn er echt minstens 500 woorden opgenomen van het lijstje dat de scrabblewereld heeft aangedragen? Klopt het dat de meeste woorden voor Vlamingen niet echt relevant zijn? Is de gemiddelde lengte van de opgenomen woorden vergelijkbaar met de voorbeelden die in de pers verschenen, waardoor ze in feite weinig meerwaarde bieden in het scrabblespel?

Daarnaast stel ik mij ook de vraag of alle woorden Uit de Jaarboeken Taal worden opgenomen in de scrabblewoordenlijst, of enkel de woorden die door Van Dale werden weerhouden, komende uit de lijst die de OTC zelf heeft aangedragen. Willen we het risico lopen om woorden los te laten op de competitiescrabbelaar, om ze dan nadien, indien ze niet in zwang blijven, alweer te schrappen?

De allerbelangrijkste vraag die onbeantwoord bleef in de perscommentaren is of van Dale werkelijk de intentie heeft om de elektronische Grote Van Dale in de toekomst aan te vullen met zeer evidente ontbreken woorden. "Woorden worden opgenomen indien ze zich nestelen in de taal", zo wordt naar aanleiding van de lancering van het Jaarboek Taal 2008 gesteld. De ervaren scrabbelaar weet dat die stelling in het verleden zeker niet gold. Want waarom ontbreken anders woorden als afzuiging, alpentop, autodealer, bastoon, bemesting, boomhut, clanlid, codering, dagtrip, demontage, doodsaai, entering, evenaring, faxnummer, fifties, filevrij, gebonk, gifgolf, golfsport, grasberm, hotelbar, ijsblok, inwijking, jazzclub, jogger, junidag, lancering, maaisel, meekijken, norsheid, oerdom, onderrug, opeising, piekdag, profliga, rotdag, setwinst, slotdag, subgroep, taaltest, teamlid, tramrail, urineweg, verfspat, versheid, werkduur, zeevloot, zeilrace, ....en nog vele duizenden andere (*) ? Ze hebben alle gewis een plaats in onze taal. Deze woorden fungeren in het scrabblespel ongewild als wolfijzers en schietgeweren. Van Dale en de OTC, zijn de twee partijen die komaf kunnen maken met het probleem. Of dit kan verwezenlijkt worden met behulp van de Jaarboeken Taal is zeer de vraag. Laat ons positief blijven, en hopen op een verregaande medewerking van Van Dale.

(*) Bovenvermelde ontbrekende woorden komen voor in de lijst-in-opmaak met niet-toegelaten woorden. Je vindt ze hier

Woorden te redden van de PLETWALS

Wie kent geen PLETWALS? Zo'n toestel met twee of meer om een as wentelende zware cilinders, dienend op iets te pletten of te harden. Een aandachtige lezer merkte het woord op in één van mijn laatste nieuwsbrieven, waarna hij mij er op wees dat het niet voorkomt in de driedelige Van Dale en bijgevolg ook niet in de SWL. Het werkwoord PLATWALSEN is wel opgenomen. Als verklaring krijgt het mee: " met een wals plat maken, pletten". Dus, punten voor PLATWALS. en een nulscore voor PLETWALS. De zoekrobot Google geeft aan dat PLATWALS momenteel 769 keer voorkomt in Nederlandse teksten, PLETWALS daarentegen 52.800 keer. PLETWALS is één van de vele woorden die spijts een groot voorkomen niet als lemma zijn opgenomen in Van Dale. Men kan dit een verklarend lexicon niet ten kwade duiden, maar eens te meer blijkt uit dit voorbeeld dat de scrabblewereld flink gebaat zou zijn bij het verkrijgen (van Van Dale idealiter) van aanvullend materiaal, nl. woorden die een hoge gebruiksfrequentie kennen, maar toch ontbreken in de driedelige Van Dale.

Andere woorden die ontbreken in Van Dale, en waarvoor tijdens de laatste weken nulscores werden uitgedeeld op interclubs en clubwedstrijden:

• MEEKIJKEN
• ADIOS
• PIANOBAR
• SUBGROEP
• ONTLEREN
• ROTSIG
• AUTOREM

Over iemands schouders meekijken... : Google (271.000 hits), en ook het Groene Boekje (editie 1995) vermeldt het. Van Dale gebruikt dit woord wel in de verklaring bij een ander lemma.

De groet adios wordt door Google 223.000 keer geteld in Nederlandse teksten. Het Groene Boekje kende het woord reeds in 1995, en behield het in de editie 2005.

Pianobar is goed voor 49.800 hits in Google, en ook hier geldt dat de twee laatste edities van de Groene Woordenlijst der Nederlandse taal het woord hebben opgenomen.

Op de interclub in Oostduinkerke kregen de vinders van ontleren en het prachtige subgroep een nulscore. Beide woorden staan in het Groene Boekje 2005. Subgroep, zijnde een onderverdeling van een bepaalde groep, krijgt in Google een gigantische score van 405.000 hits mee.

Rotsig, gekend door het Groene Boekje, bezorgde tal van deelnemers een nulscore op een competitiewedstrijd in Tessenderlo. Kan van een rotsige kust dan alleen gezegd worden dat ze "rotsachtig" is? In dezelfde beurt kon op basis van Van Dale stormig wel goedgekeurd worden. Naast stormachtig, dus ook stormig!?? Niet echt consequent.... Rotsig komt bovendien volgens Google in Nederlandse teksten meer dan 30% vaker voor dan stormig.

Een schijf- of trommelrem die kan aangewend worden om een auto tot stilstand te brengen is een autorem. Noch Van Dale, noch het Groene Boekje namen het woord op. Uiteraard kent Google het wel. Na een kort onderzoek botste ik in het Groene Boekje op tal van samenstellingen met auto, die niet in Van Dale staan, en die in Google een nog veel grotere bekendheid genieten dan autorem, nl.

• de autowereld (535.000 hits) zoekt ijverig naar zuinigere motoren
• dankzij een autostoel (180.000 hits) kunnen kinderen veilig plaats nemen in een auto
• een autodealer (167.000 hits) is vaak verbonden aan één bepaald automerk
• het autoracen (91.400 hits) blijkt een sport met een grote bijval bij het jonge publiek
• de autosector (65.000 hits) kent momenteel moeilijke tijden
• Ford is de grootste autobouwer (54.900 hits) in ons land
• het autobezit (46.600 hits) is enorm toegenomen op twintig jaar tijd
• naast auto-export bestaat er uiteraard ook auto-import (27100 hits)
• bij de autosloop (26.100 hits) worden geen pletwalsen ingezet
• een autoportier (834 hits), een autodak (816 hits), en een autobumper (761 hits) zijn alom gekende auto-onderdelen (1.560.000 hits!)

Bovenvermelde ontbrekende woorden werden opgenomen in de lijst met niet-toegelaten woorden. Je vindt ze hier. Deze lijst is verre van volledig, maar ze geeft toch een goed beeld van de bestaande problematiek.

De Overkoepelende Taalcommissie hoopt deze spijtige voorbeelden van lacunes in de SWL in belangrijke mate op te vangen met woorden die Van Dale zou opnemen in de jaarlijkse Taalrapporten. De scrabblewereld heeft zelf woorden mogen aanbrengen. Laat ons hopen dat de redactie ze alle weerhouden heeft. Dat zou erop wijzen dat de uitgeverij oor heeft voor de jeremiade van de actieve scrabbelaars. Het zou bovendien een mooie tegenprestatie zijn voor de inspanningen die pro Deo geleverd worden door de OTC, de samenstellers van de SWL. We zijn benieuwd....